تشخیص اختلالات استخوانی

اختلالات استخوانی ممکن است در ظاهر به کمبود مواد معدنی یا تغذیه نادرست نسبت داده شوند، اما در بسیاری از موارد، ریشه اصلی آن‌ها در ژن‌ها و ساختار وراثتی بدن نهفته است. تغییر در ژن‌های کنترل‌کننده‌ی رشد و تراکم استخوان می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند استئوژنز ایمپرفکتا (شکنندگی استخوان)، دیسپلازی‌های استخوانی، نرمی استخوان ارثی و ده‌ها نوع ناهنجاری اسکلتی شود.

با کمک آزمایش‌های مولکولی، امروزه می‌توان نوع دقیق جهش ژنتیکی، شدت بیماری و احتمال انتقال آن به نسل بعد را شناسایی کرد. این اطلاعات، راهنمای پزشکان برای درمان هدفمند، پیشگیری و مشاوره‌ی ژنتیکی دقیق‌تر است.

تعریف و مفهوم

تشخیص مولکولی اختلالات استخوانی، فرآیندی است که طی آن DNA فرد از نظر وجود جهش یا تغییر در ژن‌های مؤثر بر ساختار و استحکام استخوان‌ها بررسی می‌شود. در این بررسی، ژن‌هایی مانند COL1A1، COL1A2، FGFR3، ALPL، LRP5، RUNX2 و ده‌ها ژن دیگر که در رشد و تمایز استخوان نقش دارند، مورد تحلیل قرار می‌گیرند.

با استفاده از فناوری‌های دقیق مانند NGS (توالی‌یابی نسل جدید) یا Whole Exome Sequencing (WES)، می‌توان جهش‌های کوچک یا حذف‌های ژنی را با دقت بالا شناسایی کرد. این روش، نه‌تنها برای تشخیص بیماران، بلکه برای پیشگیری از تولد نوزاد مبتلا و مشاوره‌ی ازدواج‌های فامیلی نیز کاربرد دارد.

علل مراجعه برای انجام آزمایش مولکولی در اختلالات استخوانی

اختلالات استخوانی طیف گسترده‌ای از بیماری‌های ارثی و ژنتیکی را شامل می‌شوند که می‌توانند از کودکی یا در بزرگسالی بروز کنند. در بسیاری از موارد، علت اصلی این مشکلات در ژن‌های مسئول رشد، استحکام و بازسازی بافت استخوانی نهفته است. آزمایش‌های مولکولی به پزشکان و بیماران کمک می‌کنند تا منشأ واقعی بیماری را شناسایی کرده و از انتقال آن به نسل بعد جلوگیری کنند.

۱. سابقه خانوادگی بیماری‌های استخوانی

اگر در خانواده چند نفر دچار شکستگی‌های مکرر، کوتاهی قد غیرطبیعی یا ناهنجاری‌های اسکلتی مشابه باشند، احتمال وجود الگوی وراثتی ژنتیکی بالا است.
در این موارد، انجام آزمایش مولکولی برای شناسایی نوع جهش ضروری است.

۲. بروز علائم در سنین پایین

بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی استخوان از دوران نوزادی یا کودکی ظاهر می‌شوند، مثل استئوژنز ایمپرفکتا (بیماری استخوان شکننده) یا نرمی استخوان ارثی (هیپوفسفاتمی).
در این شرایط، تشخیص زودهنگام با آزمایش مولکولی می‌تواند از پیشرفت و عوارض جبران‌ناپذیر بیماری جلوگیری کند.

۳. شکستگی‌های مکرر یا غیرعادی

اگر فردی بدون ضربه جدی دچار شکستگی مکرر استخوان می‌شود، احتمال وجود نقص ژنتیکی در ساختار کلاژن یا متابولیسم استخوان مطرح است.
آزمایش ژنتیکی کمک می‌کند علت واقعی شکنندگی استخوان مشخص شود.

۴. کوتاهی قد، تغییر شکل اندام یا اسکولیوز غیرتغذیه‌ای

در مواردی که رشد استخوان‌ها غیرطبیعی یا نامتقارن باشد، تشخیص افتراقی با روش‌های بالینی سخت است.
بررسی ژنتیکی می‌تواند نوع دیسپلازی استخوانی و ژن درگیر را مشخص کند.

۵. ازدواج فامیلی یا سابقه تولد نوزاد مبتلا

در ازدواج‌های فامیلی، احتمال هم‌زمان ناقل بودن دو نفر برای ژن مشابه بالاست.
انجام آزمایش مولکولی پیش از بارداری می‌تواند از تولد نوزاد مبتلا به بیماری‌های اسکلتی ارثی جلوگیری کند.

۶. تصمیم برای بارداری در خانواده‌های درگیر

اگر یکی از والدین مبتلا به بیماری استخوانی ارثی باشد، با آزمایش ژنتیکی می‌توان احتمال انتقال بیماری به جنین را بررسی کرد و در صورت لزوم از روش‌های تشخیص پیش از تولد (PND) یا پیش از لانه‌گزینی (PGD) استفاده کرد.

۷. تشخیص‌های نامشخص با آزمایش‌های معمول

در بسیاری از بیماران، حتی پس از انجام آزمایش‌های خونی و تصویربرداری، علت اصلی مشخص نمی‌شود.
در این موارد، بررسی مولکولی ژن‌ها می‌تواند پاسخ قطعی ارائه دهد.